Blokzincir teknolojileri 2008 küresel krizinde halkın ve yatırımcıların “merkezi” bankacılık ve finans sektörüne olan güveninin sarsılması ile büyük ilgi çekmiş ve aynı dönemde “tesadüfi” bir şekilde “Satoshi Nakamoto” ismiyle bir kişi veya bir grup anonim şahıs “Bitcoin: Eşten Eşe Elektronik Nakit Ödeme” adıyla bir makale yayımlandı. Blokzincir, ilk kez bu makalede Bitcoin’in altyapısını ve işleyişini oluşturacak teknoloji olarak karşımıza çıktı. Bugün gelinen nokta ise blokzincir teknolojisinin temeli 90’lı yıllarda yayımlanmış olan 3 makaleye dayandırılmaktadır.
Bunlar;
- Stuart Haber ve W.Scott Stornetta tarafından hazırlanan 1991 yılında yayınlanmış olan ve “Belgelerin zaman damgası ile birlikte kripto imzalarla nasıl kullanılacağının” anlatıldığı,
- Ross Anderson tarafından hazırlanan 1996 yılında yayınlanmış olan ve “Kaydedilen güncellemelerin silinemeyeceği merkezi bir veri depolama sisteminin” tanımlandığı
- Bruce Scheneier ve John Kelsey tarafından hazırlanan 1998 yılında yayınlanmış olan ve “Güvenilmeyen makineler üzerinde tutulan günlük dosyalarının içerdiği hassas bilgilerin korunması için şifrelemenin” nasıl kullanılacağını anlattığı makalelerdir.
Satoshi Nakamoto, yukarıda bahsettiğim makalelerin ışığında belirli kavramları birleştirip inovasyon yaparak kendi söylemiyle “Chain Of Blocks”, sonradan yaygınlaşan genel ismiyle “Blockchain” teknolojisini hayatımıza katmıştır. Nakamoto’ ya göre blok zinciri, yapılan her işlem bilgisinin ağdaki katılımcılar tarafından kaydedildiği ve paylaşıldığı dağıtılmış bir veri yapısıdır.
Günümüzde Blokzincir teknolojisinin standardizasyon alanlarını tanımlamak için kurulmuş olan ISO bünyesindeki komite Block zinciri şu şekilde tanımlamıştır;
"Farklı kurumlar ve kişiler arasında paylaşılabilen, değiştirilemez bir ekonomik defterdir. Bu, işlemlerin şeffaf ve güvenli bir yol ile onaylanıp kayıt altına alındığı, aracı kurumlara duyulan ihtiyacı ortadan kaldıran ve şeffaf doğası sayesinde kendisine duyulan güveni artıran dijital bir platformdur."
Esas itibariyle Blok Zincir teknolojisi, ortak ve aynı anda birden fazla yerde bulunabilen düzen içinde dağıtılmış kayıt imkânı (veritabanı), tüm gerçekleşen işlemlerin herkese açık bir defteri veya ağa katılan tüm katılımcıların erişimine açık dijital olaylar ile hem finansal sistemde oluşabilecek güven kaygısını ve doğrulama ihtiyacını minimuma indirmiştir. İşlem maliyetlerini büyük ölçüde azaltma potansiyeli, otomatik yürütme fonksiyonunda akıllı sözleşmelerle yerine getirmekte, bunların yanı sıra altyapıyı düzenleme ve gereksiz aracıları süreç dışı bırakmasıyla finansal işlemlerde yüksek düzeyde verimlilik artışı sağlamaktadır. Blok Zincir, üzerinde yapılmış her işlemin mutlak ve doğrulanmış bir kaydını içermekle birlikte yapılan hiçbir veri girişi sonradan asla değiştirilemez.
Şekil 1: Blok Zincirinin İşleyiş Süreci
Blok zincir Teknolojisinin Faydaları
Daha Az Aracı: Blokzincir, bankalar, finans kuruluşları, avukatlar, brokerlar gibi aracılara olan ihtiyacı minimuma indirerek, gerçek kullanıcalar arasında kurulan bir ağdır. Böylelikle, aracı kurum komisyonları ve çeşitli maliyetleri ortadan kalkıyor.
Daha Hızlı Süreç: Blokzincir, çok değişkenli senaryolar için işlem yürütmeyi hızlandırmakta ve mesai saatleri ile sınırlı olmayan daha hızlı işlemlere olanak tanır.
Şeffaflık: Blokzincir ağının içindeki tüm bilgiler tüm katılımcılar tarafından görülebilir ve değiştirilemez. Bu sahtekarlık ve oltacılık (fishing)’ı azaltarak güven yaratmaktadır.
Yatırım Getirisi: Dağıtık defterler, kuruluşların daha sade, daha verimli ve daha karlı süreçler oluşturmalarına yardımcı olarak hızlı yatırım getirisi sağlar.
Güvenlik: Blokzincir’in dağıtık ve şifrelenmiş yapısı, ilgili verilerin saldırıya uğramasını önemli ölçüde zorlaştırmaktadır. Bu durum, kurum ve şahıs güvenliği için potansiyel vaad eder.
Otomasyon: Blokzincir programlanarak, belirli süreçler gerçekleştirildiğinde eylemlerin, süreçlerin ve ödemelerin otomatik olarak tetiklenmesi sağlanabilmektedir.
Blok Zincir Teknolojisinin Olası Zararları
Bütün teknolojik devrimlerin olgunlaşana kadar olan geçiş süreçlerinde sektör öngörülemeyen sorunlarla karşılaşılmıştır. Bir kripto para tasarımı için altyapı oluşturan Blokzincir’in özelliklerinin bununla sınırlı olmadığı fark edilmiştir. Sistemde her kullanıcı kendi hesaba ve bu hesaba ait gizli kriptolu anahtarı mevcuttur. Kullanıcı bu anahtarı kaybetmesi durumunda sahipliğini ispatlayacak bir kanıt bulunamaz.
Blokzincir, doğal yapısı gereği anonim kullanımı ile yasa dışı işlemlerde çekici hale gelir hem şahısları hem kamu yönetimini endişelendirmektedir. Kimlik bilgilerinin gizliliği, otoritenin denetim ve düzenlemesine tabi olmaması, sistemi her türlü illegal (yasa dışı) finansal transfer işlemlerine açık hale getirir.
Bir diğer büyük zarar ise maliyetidir. Elektrik kullanımının yüksekliği ve ilk kurulum masrafları olsa da toplam maliyeti, pek çok merkez bankasının toplam maliyetinden az olmaktadır. “Enerji harcamalarını karşılaştırmayı sağlayan Power Compare platformu tarafından 2019 yılında yapılmış olan araştırma verilerine göre bitcoin madenciliği 159 ülkeden daha fazla enerji harcamaktadır.” (Powercompare,2019)
Blokzincir’in Kullanım Alanları
Yazımızdan hareketle kısaca özet olarak, ilgili süreçte aracılar bulunmakta ve bu aracılardan dolayı zaman/para ölçüsünde kâr marjımız düşüyorsa blok zincir teknolojisi sürecimizde kullanılabilir demektir. Bazı temel kullanım alanlarından bahsedelim;
1) Tedarik Zinciri: Blok Zincir teknolojisi, ürünlerin üretim bandından son kullanıcıya ulaşımına kadar takibi ve izlenmesi, gerçekliği, kökenin kanıtlanması ve mal akışının hızlandırılması sağlanır. Böylece zaman ve maliyetten tasarruf sağlanabilir.
2) Kamu Sektörü: Kamuda bulunan binalar, evler, araçlar, evraklar, patentler gibi hükümet ve vatandaşlara ait resmi kayıt defteri olma potansiyeline sahip blok zincir teknolojisi ile yönetilebilir. Ek olarak, kamudaki süreçlerde onaylama ve satın alma gibi süreçlerde kullanılarak olası sahtekarlık potansiyelinin önüne geçebilir.
3) Sağlık Sektörü: Sağlık bilgileri, sigorta poliçeleri, medikal kayıtlar, tıbbi geçmişiniz ve üretilen ilaçların kayıt altında tutulmasına olanak sağlar.
Blokzincir teknolojisi, günümüzde her sektöre uygulanabilir durumda olmasına karşın teknolojinin daha gelişme çağında olduğu gerçeğini unutmamak gerekiyor. Gerçekten süreçlerin hızını, verimini ve güvenliği önemli ölçüde arttırmasına karşın sistemde gerçekleştirilen işlemlerin geri alınamaz ve değiştirilemez olması oluşabilecek küçük hatalardan dahi dönüşü imkânsız kılmaktadır. Kripto şifrelemeyle korunan şahıs bilgileriniz ve otoritelerden saklanmaya olanak sağlayan bu teknoloji, çağımızda siber suçlulara otoritelerin ulaşmasını ve tespitini oldukça zorlaştırmaktadır.
Bitcoin, blok zinciri üzerinde geliştirilen merkez bankaları ve hükümetlerden bağımsız alternatif ödeme aracı olarak tasarlanan eşler arası elektronik para sistemidir. Blok Zinciri teknolojisinin son zamanlarda çok popüler hale gelmesinin ana nedenlerinden biri, değeri ortaya çıktığı günden bu yana yaklaşık 60.000 kat artan Bitcoin’dir. Bunun aynı zamanda blok zinciri üzerinde negatif bir etkisi olmuştur, çünkü Bitcoin ve blok zinciri kavramları birbiri ile çok sık karıştırmakta ve yapılan birçok çalışma sayısız türü ve teknik özellikleri olmasına rağmen Blokzinciri kavramı yerine sadece Bitcoin blok zinciri ne odaklanmaktadır. Bitcoin, Blokzincir teknolojisinin ilk ve en gözde ürünüdür. Herhangi bir hükümet/devlet kontrolü olmadan milyarlarca dolarlık bir ağ ve market oluşturduğu için hakkında en çok tartışılan üründür. Üzerindeki tartışmalara rağmen Bitcoin ve Blok Zincir teknolojisi, tartışmasız ve kusursuz olarak uzun yıllardır çalışmakta ve dünyamızdaki finansal ve finansal olmayan olay veya uygulamalara başarılı bir şekilde entegre edilmiştir.
Blokzinciri, şeffaflığı ve merkezi otoriteyi ortadan kaldıran dağıtık yapısı sayesinde bilgi teknolojilerinde yeni bir dönemin başlangıcı olarak ifade edilebilir. Basın, sosyal medya, uluslararası kuruluşlar özel sektör ve kamu kurumları blokzinciri konusuna büyük ilgi göstermektedir ve bu alandaki çalışmalar incelendiğinde son birkaç yılda blokzinciri konulu çalışmaların sayısının hızla arttığı görülmektedir. Akademik çalışmalar ve piyasadaki uygulamaları arttıkça blokzinciri teknolojisinin bazı sınırlılıkları da ortaya çıkmıştır. Yeni bir teknoloji olan blokzincirin yaygın kullanımı durumunda karşılaşılan performans ve güvenlik sorunlarına karşın geliştirilen çözümler bu teknolojinin olgunlaşmasına öncülük etmektedir. Çalışmada blokzinciri teknolojisinin özellikleri, genel yapısı, çalışma prensibi ve uygulama alanları hakkında bilgi verilmiştir. Blokzinciri mevcut yapısı, çalışma şekli, uygulama alanları ve vadettiği fırsatlar bakımından daha fazla araştırma potansiyeline sahip görülmektedir. Blokzinciri teknolojisi iş dünyasının iş yapış şekillerini değiştirebileceği, ülkeler bağlamında sınırların kalkmasına ve ortak dili konuşma noktasında destek olacağı anlaşılmaktadır. Örnek olarak bankacılıkta bir ülkeden başka bir ülkeye para aktarmada (swift) ücret ödeme ve zorluğu varken dijital paralarla saniyeler içinde küçük masraflar ile aktarımının sağlanması gerçekleşmektedir. Blokzinciri gibi merkeziyetçi yapıları ortadan kaldıran şeffaf ve hesap verebilir teknolojilerin ortaya çıkması ve gelişimi sonrasında iş dünyasının bu değişime ayak uydurması, ülkelerin bunlara göre kendini, yönetimlerini, kanunlarını yeniden düzenlemesi gerektiği anlaşılmaktadır. Bu kapsamda eğitim müfredatlarında blokzinciri gibi yeni teknolojilere yer verilmesi, çağın yeterliklerine sahip insan kaynağının yetişmesi, bu teknolojilerin uygulama sahasının gelişmesine ve daha doğru anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. Bu alanda yetişmiş insan gücü kurum/kuruluşların küresel ekonomide daha rekabetçi hale gelerek daha fazla katkıda bulunma imkânına sahip olacaktır.
KAYNAKÇA
[1] Devravut, Ö. (2018), Bitcoin, Blockchain ve Manipülasyon: Borsa Analizi ve Geleceğe Dair Varsayımlar, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
[2] Simser, J. (2015). Bitcoin and Modern Alchemy: In Code We Trust. Emerald Group Publishing Limited, Journal of Financial Crime, 22(2), 156-169
[3] Karabulut. Ş. (2021). Tüm Yönleriyle Teoride Finans Ve İktisat, 125-139
[4] Çoban. A. (2018). Blockchain Teknolojisi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
[5] Blokzinciri Teknolojisi Nedir? Ne Değildir?, Bilişim Teknolojileri Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 3, Temmuz 2019, 203-215
[6] Ö.Güven, Dijital Dönüşümde Blokzincir Teknolojisi ve Bitcoin’in Ekonomiye Etkisi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ekonomi ve Finans Anabilim Dalı
[7] Prof. Dr. Cem Say, 5 Soruda Blokzinciri, 2019
Yorumunuzu Bırakın